جنسیت، ستیزه و صلح‌­سازی

کیمبرلی تیدن، کلی فنسی، الیزابت موری

برگردان به پارسی: روح‌الله تقی‌نژاد

Gender, Conflict and Peacebuilding
Kimberly Theidon and Kelly Phenicie with Elizabeth Murray
Translated by: Roholla Taghinejad

تقدیم به
جناب دکتر حسین دهشیار ، دانشیار محترم دانشگاه علامه طباطبایی، که در دوره کارشناسی و نیز دکتری، به من روش تحلیل آسان را در عین ضرورتِ تسلط بر تئوری‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل به من آموخت.

با سپاس از
حانم نیوشا توکلیان، بابت مهرشان در دادن حق چاپ عکس روی جلد از آرشیو عکس های شخصی شان.

پیشگفتار مترجم

   میزان آسیب‌پذیری زنان در جنگ‌ها به لحاظ نوع جنسیت‌شان حتی بیشتر از کودکان است. بیش از یک دهه از تصویب قطعنامه شماره ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل می گذرد، سندی تاریخی که تأکیدی مجدد بر اهمیت مشارکت و دخالت زنان در تمام سطوح، حتی دستورکار صلح و امنیت می کند. این قطع‌نامه تقنینی و تلاشی برای هنجارسازی است؛ به‌خصوص در تقویت این مفهوم که جنسیت تبدیل به یک جریان و روند عمومی‌ در سیاست‌ها شود. این قطع‌نامه زنان را از سه منظر مورد توجه قرار داده است: زنان مشارکت‌کننده در جنگ‌ها؛ زنان به عنوان قربانیان جنگ؛ و حضور زنان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به معاهدات صلح. استدلال مطرح شده در حمایت از یک رویکرد جنسیتی به وضوح روند جنگ و ایجاد صلح را از مجموعه ای متنوع از بازیگران با عقاید سیاسی و روش های مختلف توصیه می کند. بسیاری از این استدلال ها، حتی از سوی گفتمان جریان اصلی آورده شده است.
لیکن این پرداخت منحصر به جریان اصلی ها نبوده است. از جمله توسط فمینیست-ها. آنها معتقدند جنگ ها عمدتاً توسط مردان ایجاد می شود چون قدرت طلبی مردان، آنها را وادار به این كار می كند ولی زن ها عمدتاً ضد جنگ و حامی صلح هستند و به همین دلیل از مدافعان پیگیر حقوق بشر هستند.

     تجارب تاریخی نشان دهندة این واقعیت است كه زنان می‌توانند نقش مؤثری در ایجاد گفتگو و تعامل در بین گروه های سیاسی، قومی و دینی درگیر جنگ داشته باشند و قادرند افق های تازه ای را در مذاكرات صلح گشوده و مانع از عدم توجه به مسائل مبرمی از حق ملی گرفته تا تجاوز به كودكان شوند. آنان همچنین می توانند در ایجاد دستیابی به آشتی ملی با وفاق اجتماعی و تحقق صلح پایدار در درون جوامع نقش اساسی را ایفا می كنند.
تحت تأثير همين ديدگاهها، اولين حزب صلح زنان در سال ۱۹۱۵ به وسيله جين آدامز تشكيل شد و امروزه بعنوان قدرتمندترين حزب صلح زنان با نام ليگ بين المللي زنان براي صلح و آزادي فعاليت مي كنند.
از ديگر سازمان هاي مشابه مي توان به «سازمان زنان هوادار صلح نام برد. زنان عضو اين سازمان اعلام مي دارند در گذشته مردان براي جنگيدن خانه را ترك مي كردند و حال ما براي صلح خانه را ترك مي كنيم و نمي گذاريم جنگ هاي اتمي و هسته اي همه را به نابودي بكشاند.
داده هايي كه اخيراً در مورد نقش زنان به عنوان مؤسسين صلح انتشار يافته بر استفاده زنان از تعاون، مشورت و رابطه متقابل تأمل مي كند. پنج مورد از عمليات صلح در بوسني، كامبوج، الساوادور، نامبيا، و آفريقاي جنوبي شواهد تجربي ارائه مي كند كه مشاركت برابر و كامل زنان چگونه باعث بهبود كارآيي سازمان ملل متحد در ايجاد صلح و حفظ آن شده است.
و این کتاب، یکی از همان پرداخت ها و پژوهش هاست. این گزارش، نتیجه یک ابتکار عملی و تأمل در تحولات در مناطقی که (به بیش از یک صد) کمک هزینه مالی انستیتو مطالعات صلح امریکا برای مسأله جنسیت پرداخت نموده، متمرکز شده است.

     موسسه اقدام برای عدالت اجتماعی به بررسی در زمینه جنسیتی، تعارض، و ایجاد صلح و به شناسایی درس های آموخته شده، و به تأمل جهت آینده. تجزیه و تحلیل در این کتاب توضیح می دهد چگونه این زمینه در قانون، سیاست، و عمل نهادینه شده و در تحقیقات دانشگاهی مورد مطالعه پدید آمده است.
نقش بی‌همتای زنان در پیش‌گیری از اعمال خشونت کشورها، موضوعی است که در جستارهای صلحِ کمتر بدان پرداخته شده، است.
در این نوشتار؛ آغاز بحث در مورد عرف سازمان ملل متحد، ارجاعات جنسیتی برای اشاره به نقش های برساخته شده بوسیله زنان و مردان که جنسیت خویش را به آنها نسبت داده اند بوده است.
درادامه مروری کوتاه شد از افزایش حقوق زنان در چارچوب حقوق بشر بین المللی، اسناد و نمایندگی های گوناگون با حفظ و پیشبرد برابری جنسیتی، و تکامل مدل ها و روش های اقدامگر.
پس از پرداختن درباره موضوعات کلیدی که در ادبیات علمی و عملی پدیدار شده و همچنین درباره کارگاه، بحت را بوسیلة تصاویر مرسوم متضاد، از جنسیت به تجربیات زمان جنگِ واقعی زنان، بخصوص بعنوان مبارزان پی گرفته اند.

     به باور خانم های نگارنده و پژوهشگر این کتاب، بحث اخیر نشان می‌دهد که کلیشه‌های جنسیتی، توان انجام تضمینی و کافی از ماهیت فعالیتها و رفتارها را ندارند، با این حال، هنوز هم اثرات قوی و حتی خودسر که نابرابری قدرت را تقویت می کند را دارند. به طور خاص، رفتار زنان به عنوان یک کالا جنسی، ما را به تأمل در پدیده وسیع تری از خشونت های جنسی و ارتباط آن با ساخت و ساز اجتماعی جنسیت و سایر الگوهای عمل درگیری پیرامون آن سوق می دهد.
ایشان در ادامه همین بحث نشان دادندکه نمایش نمادین از زنان به مثابة قربانیان، با تجاوز بعنوان تخلف یگانه، غالب، و معین از انواع خشونت که تجربة هر دوی زنان و مردان و شیوه های پیچیده که در آن هستند در یک سطح فردی و اجتماعی چشم-پوشی می کند.
تیدن، فنسی و موری بر این باورند که پس از یک فرایند طولانی اسکلت سازی حقوق بین المللی مربوط به جنسیت، تا حد زیادی درجا و کند است. چرا که به استدلال آماری ایشان: دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بویژه تغییرات مهمی را در سازمان ملل و دیگر نهادهای بین المللی به نمایش گذاشته که چگونه خشونت علیه زنان فقط مشاهده شده است.

     کتاب ساختار روایی خوبی دارد و مانند یک سفر اکتشافی و پژوهشی روایت شده است. البته این روانی و استحکام استدلال با آوردن نمونه های موجود، تا سه چهارم ابتدای آن. چرا که در بخش های پایانی قبل از نتیجه گیری محدود شده است به ارائه گزارشهایی از کمکهای مالی انستیتو مطالعات صلح امریکا. تو گویی کل کتاب مقدمه ای بوده برای رسیدن به این بخش ارائه گزارش. پرداختن به این شیوه به ارائه بیلان توسط ادارات دولتی شباهت دارد و نه یک کتاب آکادمیک و تحقیق میدانی.

     خود کتاب در واقع درس آموخته‌هایی است از انستیتو مطالعات صلح امریکا که نخستین ورژن این گزارش در سال ۲۰۱۱ تدوین و نگاشته گردید.
در حقیقت؛ بخشهای پایانی کتاب، یعنی بخش ضمیمه بحث ضمیمه در مورد الگوهایی است مربوطه به کمکهای مالی انستیتو مطالعات صلح امریکا (USIP) و حمایت زیرچتری برای کار قابل توجه بر روی هویت جنسیتی، خشونت جنسی، و حقوق زنان و توانمند سازی، و همچنین سازمانهایی که در مورد مسائل زنان تمرکز می کنند. این همچنین نشان می دهند در مورد کمکهای این دَهـِش، با اشاره به نگرش در بدنة گزارش فراروی، با توجه ویژه ای که نسبتاً تعداد کمی از پروژه های تأمین مالی جنسیتی تمرکز کانونی شان در بخش ساختار و محدودیت در رقابت سر کمکهای انستیتو را ساخته اند را نشان خواهد داد.
در پایانِ کتاب، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که بوسیلة جداسازی مناطق که در آن تلاشهای جمعی هستند، بیشتر در این زمینه مورد نیاز هستند برای اطمینان از اندازه گیری بیشتر از برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی و با ارائه توصیه ها در آن مورد نتیجه گیری خواهیم رسید.
و نیز اینکه؛ اگر بشود کل نتیجه این کتاب را در یک گزارة کلیدی فشرده ساخت، می توان عنوان کرد که:
« امنیت کالایی جنسیتی است . »

روح‌الله تقی‌نژاد ، شهریور ۱۳۹۴

در مورد گزارش

این گزارش نتیجه یک ابتکار عملی است برای اندیشیدن در تحولات، مشارکت، و چشم انداز در مناطق خاصی که در آن دهش های انستیتو مطالعات صلح امریکا متمرکز شده است. انستیتو اقدام برای عدالت اجتماعی به بررسی وضعیت این زمینه، شناسایی درس های آموخته شده، و جهت آینده از کار بررسی در حوزه جنسیتی، تعارض، و ایجاد صلح راه اندازی شد. بررسی های مربوطه دهش های انستیتو مطالعات صلح امریکا بیش از ۱۰۰ پروژه با ابعاد جنسیتی بود که برای تکمیل این گزارش وارد شده است.

درباره نویسندگان

کیمبرلی تیـدن ، مدیر اجرایی انستیتو اقدام برای عدالت اجتماعی و استادیار در گروه انسان شناسی در دانشگاه هاروارد است. کتاب بعدی وی «دشمنان صمیمی: خشونت و آشتی پرو» (انتشارات دانشگاه پنسیلوانیا) تحت پروژه کمک های انستیتو مطالعات صلح امریکا پروژه ارائه گردید.
کِلـی فنسی ، دستیار پژوهش انستیتو اقدام برای عدالت اجتماعی است. تازه ترین مقاله وی، با همکاری لیزا لاپلانت در مجله Journal of Transitional Justice منتشر شد.
الیزابت موری ، مشاور انستیتو مطالعات صلح ایالات متحده است. بخش عمده این پژوهش توسط کیمبرلی تیـدن و کلی فنسی نوشته شده و توسط الیزابت موری ضمیمه هایی داشته است. نویسندگان قدردان USIP (انستیتو مطالعات صلح امریکا) هستند بابت در اختیار گذاردن فرصت برای شرکت در این ابتکار عمل و نیز از استیون هیدمن و دیوید بیکر برای در اختیار گذاشتن پیش نویس هایشان سپاسگذارند.

خلاصه کتاب

• زمینه جنسیتی، ستیزه، و ایجاد صلح در طول چند دهه اخیر پدید آمده است؛ از میان سیاستگذاری نهادینه گشته، به عرف حقوقی و توسعه الگوهای اقدامی، مرسوم شده است؛ و از طریق پژوهشهای علمی گسترده شده است.
• شکاف چشمگیری در درک و آگاهی از ابعاد جنسیتیِ ستیزه ها و میراث آن باقی خواهد ماند.
• زمینه باید گرایش به کاهش حساسیت جنسیتی بسوی تمرکز بر زنان غلبه داشته باشد.
• هویت جنسیتی و هنجارها – به علاوة سیستم ها، موسسات، سنت اقدام، و الگوهای نگرشهایی که که از آنها حمایت می کنند – برای پویایی و واکنشهای ستیزه ها مهم هستند. هم مردان و هم زنان درگیر در زد و خورد هستند و قربانیان آن، یک بخش از رده بندی ساده را به مبارزه فرا می خواند.
• خشونت جنسی، فراوان و رایج است گرچه پدیده جهانی در طول جنگ نیست. این تنها گزینشی بکار گرفته شده است به دلایل استراتژیک و اهداف مردها است به علاوة زنان.
• در طول گذار از جنگ، نگرانی های جنسیتی به ندرت به اندازه کافی در نظر گرفته می شود. خشونت مبتنی بر جنسیت، بویژه علیه زنان، اغلب همچنان ادامه دارد. همچنین؛ بیشتر فرایندهای عدالت انتقالی برای پرداخت هزینه یک فضای امن برای قربانیان مورد خشونت، تجربه آنها شکست خورده است و درمورد جبران مضرات آنها، صحبت می شود.
• کمکهای مالی انستیتو مطالعات صلح امریکا حمایتهای عملی ویژه ای برای هویت جنسیتی، خشونت جنسی، و حقوق زنان و توانمند سازی، و بعلاوه سازمانهایی که در مورد مسائل زنان متمرکزند کرده است. نسبتا تعداد کمی از پروژه های تامین مالی بوده، با این حال، در درجه اول در جنسیت متمرکز شده است.
• بستر رشته باید یک مفهوم گسترده تر از جنسیت؛ بررسی عمیق و ژرف در دیدگاههای جنسیتیِ امنیتی و ایجاد صلح؛ درک بیشتر و کامل تر ماهیت ستیزه ها از طریق یک لنـز جنسیتی؛ و توسعۀ راههای بهتر برای انجام اقدامات پیشگیرانة پسا جنگ حساس به جنسیت را در بر بگیرد.

.